การวัดระดับ cortisol

การวัดระดับ cortisol by supachai triukose

การวัดระดับ cortisol มีประโยชน์ในการวินิจฉัยความผิดปกติในกลไกการทำงานที่เชื่อมโยงกัน ของต่อมหมวกไต, ต่อม pituitary และ hypothalamus 

ดังนั้น การตรวจ cortisol จึงใช้เพื่อ ช่วยวินิจฉัยโรคที่มีการสร้าง cortisol มากเกิน (Endogenous Cushing’s syndrome) หรือ พบการสร้าง cortisol น้อยลง (Addison’s disease)

Cortisol เป็น hormone ที่ถูกสร้างและหลั่งมาจาก adrenal gland ต่อมหมวกไต โดยการควบคุม regulated ของ hypothalamus และ pituitary gland.

เมื่อระดับของ cortisol ลดน้อยลงไป hypothalamus จะหลั่ง corticotropin releasing hormone ( CRH ) ซึ่งมีผลทำให้ pituitary gland สร้าง adrenocorticotropic hormone ( ACTH ) จะไปกระตุ้น adrenal gland สร้างและหลั่ง cortisol

โดยปกติ cortisol level จะขึ้นสูงสุดในตอนเช้า และจะลดน้อยลงไปเรื่อยๆ และมีค่าตํ่าสุดในตอนกลางคืน ( แต่ถ้าคุณเป็นคนทำงานกลางคืน และนอนตอนกลางวัน ค่าของ cortisol จะกลับกัน ) การเปลี่ยนแปลงค่าของ cortisol ในช่วงเวลาของวันเราเรียกว่า diurnal rhythm

การตรวจหาค่า cortisol level ส่วนมากจะตรวจในตอนเช้าที่ระดับของ cortisol อยู่ขั้นสูงสุด

ค่าของ cortisol level เป็นหน่วย µg/dL โดยใช้ค่าอ้างอิง (reference value)

morning hours 7–10 a.m. 6.2 – 19.4

afternoon hours 4-8 p.m. 2.3 – 11.9

Cortisol ในเลือด จะจับกับ protein ( protein-bound cortisol ) มีบางส่วนที่เป็นอิสระ ( free cortisol ) ฉะนั้น serum cortisol จึงเป็นการตรวจค่าของ cortisol ที่เป็น protein-bound และ free cortisolแต่การตรวจค่าของ cortisol จาก น้ำลาย saliva และ จาก ปัสสาวะ จะได้ค่าของ free cortisolการตรวจเลือดหรือนํ้าลายเพื่อหาค่าของ cortisol level อาจจะต้องทําในหลายๆช่วงเวลา เช่น 8 am และ 4 pm ซึ่งใช้ในการ evaluate ทั้ง cortisol level และ diurnal variationการตรวจ cortisol จาก 24 hour urine collection จะได้ค่าของ unbound cortisol ที่หลั่งออกมาใน 24 ชั่วโมง

ค่าของ cortisol ที่มากเกินปกติ หรือค่าปกติของ cortisol ที่ตรวจตอนเช้า ( ตื่นนอน ) แต่ไม่ลดลงมาในตอนกลางคืน แสดงว่า มี ระดับของ cortisol มากเกินไป excess cortisol และเป็น ภาวะที่เรียกว่า Cushing syndrome

ถ้า cortisol มากโดยไม่ได้เกิดการลดลงหลังจากการทํา overnight dexamethasone suppression test หรือ ค่าของ 24 hour urine cortisol สูงขึ้น หรือ ระดับของ cortisol ที่ตรวจจากน้ำลายยังคงสูงอยู่ในตอนกลางคืน นั่นแสดงว่าที่ cortisol มากนี้เกิดจากการมี excessive growth ของ pituitary gland หรือมี tumor ใน pituitary gland หรือมี tumor ข้างนอกของ. Pituitary และ adrenal glands ซึ่งจําเป็นต้องทําการตรวจอย่างอื่นเพิ่มขึ้นเพื่อหาสาเหตุว่าอะไรเป็นสาเหตุอย่างแท้จริงที่ทําให้ระดับของ cortisol สูงมากกว่าปกติ

ในคนไข้ที่เป็นโรคHypercortisolism ( Cushing’s syndrom ) จะมีอาการแสดงได้หลายอย่าง เช่น นํ้าหนักเพิ่มขึ้นโดยเฉพาะตรงส่วนหน้าและลําตัว มีก้อนไขมันที่ด้านหลังของคอ ( buffalo hump ) และไขใันที่หน้าทําให้หน้ากลมเหมือนดวงจันทร์ ( moon face ) นอกจากนี้ยังมีเหงื่อออกมาก ( excess sweating ), ผิวบาง( thinning of the skin ) ทําใก้เกิดผิวแห้งและฝกชํ้าได้ง่าย ( bruise ), ผู้หญิงมีผมดกคล้ายผู้ชาย ( hirsutism / facial male-pattern hair growth ) เป็นต้น

แต่ถ้าcortisol ต่ำและผู้ป่วย responds to an ACTH stimulation test นั่นแสดงว่า ผู้ป่วยมีปัญหาเกี่ยวกับ การผลิต ACTH ของ pituitary ไม่เพียงพอแต่ถ้าผู้ป่วยไม่ respond ต่อ ACTH stimulation test แสดงว่ามีปัญหาเกี่ยวกับตัว adrenal glands

ถ้า adrenal gland ทํางานไม่ได้เนื่องจาก ปัญหาของ pituitary ทํางานไม่เป็นปกติ (Dysfunction) หรือผลิต ACTH ได้น้อยกว่าปกติ เรากล่าวได้ว่าผู้ป่วยมี secondary adrenal insufficiencyแต่ถ้า cortisol ตํ่ากว่าปกติเนื่องจาก adrenal damage เรากล่าวได้ว่าผู้ป่วยมี primary adrenal insufficiency หรือ Addison disease

Adrenal insufficiency: ในคนไข้ที่เป็นโรคต่อมเหนือไตทำงานน้อย (adrenal insufficiency) จะมีอาการแสดงได้หลายอย่าง เช่น ผิวหนังมีสีเข็มข้น (hypertpigmentation) เหนื่อย อ่อนแรง เหงื่อออก นํ้าหนักลด ปวดหัว วิตกกังวล อารมณ์แปรปวน กระหายหิวเกลือ ( cravings for salt or salty foods ) เนื่องจากเสีย sodium ในทางปัสสาวะ ความดันโลหิตตํ่า

สิ่งรบกวนต่อการวิเคราะห์ ( interference ) : 

1.) ผลการทดสอบจะไม่ถูกรบกวน ถ้าปริมาณของสารในภาวะต่างๆ ไม่เกินค่าที่กำหนด ดังต่อไปนี้ Icterus: Bilirubin 60 mg/dL Hemolysis: Hemoglobin 1.9 g/dL Lipemia: Intralipid 2700 mg/dL Biotin: 30 ng/mL Rheumatoid factors: 1100 IU/mL

2.) ผลการตรวจอาจถูกรบกวนในผู้ที่ได้รับการรักษาด้วย monoclonal mouse antibodies เนื่องจากการทดสอบมีส่วนประกอบของ monoclonal mouse antibodies 

3.) ผลการตรวจอาจถูกรบกวนจากผู้ที่มี antibodies ต่อ ruthenium และ streptavidin ที่สูงมากๆ (แต่พบกรณีนี้ได้น้อย) 

4.) ค่าอาจสูงกว่าความเป็นจริงในผู้ที่ได้รับยา prednisolone, methylprednisolone or prednisone 

5.) การตั้งครรภ์, การคุมกำเนิด และการรักษาโดยใช้ estrogen ทำให้ค่า cortisol ในเลือดสูงขึ้นจากการเพิ่มขึ้นของ binding proteins ควรหยุดยาคุมกำเนิดอย่างน้อย 6 สัปดาห์ หรือตรวจ urine free cortisol แทน

ที่มา: https://www.facebook.com/photo.php?fbid=10209466323557604&set=gm.1102528796476147&type=3&theater